حکمه الاشراق

کتاب حکمه الاشراق[۱]، تالیف شیخ شهید شهاب الدین سهروردی (رحمه الله علیه)، مهمترین منبع حکمت اشراق است. به تعبیر شهرزوری، در علم الهىّ و سلوکىّ، کتابی صحیح تر از این کتاب وجود ندارد . همو این اثرِ شیخ اشراق را دربردارنده فوائدی می داند که در روی زمین بزرگتر ، شریف تر ، صحیح تر ، تمام تر و نفیس تر از آن نیست.

دومین نکته که هم در مقدمه شهرزوری و هم مقدمه خود شیخ اشراق بدان تاکید شده است ، دشواری این کتاب است؛ به طوری که تحصیل آن وابستگی به آگاهی از حکمت مشهور و علوم متداول دارد. همچنین عادت به روش مشائی ، و عدم فراغ بال از دنیا در بیشتر طالبین ، موجب مرموز و متروک ماندن این اثر معرفی شده است.

سهروردی این کتاب را ماحصل ذوق خود در خلوتها و منازل خویش می داند. شیخ اشراق می گوید که مطالب این کتاب را در آغاز از راه فکر به دست نیاورده است، بلکه پس از کشف از راه اشراقات، حجت برهانی برای این حقائق اقامه شده است؛ به گونه ای که حتی اگر این براهین نبود ، در یقین او هیچ شکی خدشه وارد نمی ساخت. وی با اشاره به آثار خود در حکمت مشاء ، روش اشراقی را از شیوه مشائی نزدیک تر ، منظم تر ، ضابطه مند تر و نیز کم زحمت تر می شمارد .

سهروردی در علم الانوار خود ،  از داشته های همه سالکان به سوی خداوند یاری می گیرد. این روش را روش افلاطون رئیس حکمت ، هرمس پدر حکما، انباذقلس ، فیثاغورس می داند. او قاعده شرق در نور و ظلمت را ، روش حکمای فارس مثل جاماسف ، فرشاوشتر و بوزرجمهر می شمارد . او گستره زمانی حکمت را فراتر از این می داند و معتقد است زمین هیچگاه خالی از خلیفه الله نیست ، کسی که  قائم به حکمت است و حجت ها و بینات نزد اوست . سهروردی راه غیب را بسته نمی داند و آن را برای همگان، کما بیش گشوده می شمارد. او اختلاف پیشینیان و پسینیان را لفظی می شمارد ،و همه را در توحید، عوالم سه گانه و اصول مسائل متفق می داند.

شیخ اشراق با تمجید از ارسطو او را پایین تر از استاتیدش می شمارد. او با اشاره به مراتب اشخاص در نسبت به بهره وری از حکمت و تاله این کتاب را مخصوص طالبان تاله و بحث می داند و اقل درجه برای خواندن این کتاب را دارا بودن واردات بارقه های الهی  به صورت ملکه بیان می کند. سهروردی طالب بحث صرف را به کتب مشائین راهنمایی می کند.

این کتاب دو بخش اصلی دارد : بخش نخست در منطق و بخش دوم در حکمت اشراق و فقه الانوار.

[۱] این بخش با استفاده از مقدمه شهرزوری بر شرح حکمت اشراق و مقدمه خود شیخ اشراق بر حکمت اشراق تدوین شده است .